Przedawnienie roszczeń

Przedawnienie jest jedną z podstawowych instytucji Prawa cywilnego.

Jego istota polega na tym, że po upływie określonego terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie majątkowe (dłużnik), może uchylić się od jego zaspokojenia (np. odmówić zapłaty przedawnionej należności). Przedawniony dług istnieje nadal (nie jest umarzany), jednakże dłużnik uzyskuje prawo zgłoszenia zarzutu wyłączającego możliwość jego dochodzenia przed sądem (powszechnym lub arbitrażowym), jak i w postępowaniu egzekucyjnym.

Należy przy tym zaznaczyć, że dłużnik może zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże aby takie zrzeczenie było ważne musi nastąpić już po upływie terminu przedawnienia.

Szczególna ochrona konsumentów

W przypadku gdy dłużnikiem jest konsument przedawnienie roszczenia jest brane przez sąd pod uwagę z urzędu. Dłuż nie musi zatem podnosić zarzutu przedawnienia.

Jednakże w wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Przed skorzystaniem z powyższego uprawnienia sąd powinien rozważyć w szczególności:

• długość terminu przedawnienia;
• długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia;
• charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.

Przepisy niestety nie określają jednak zasad według których sądy miałyby badać bieg terminu przedawnienia. Nie zakazują one też wierzycielom podejmowania prób windykowania od konsumentów przedawnionych długów, czy też obrotu takimi długami, tj. dokonywania ich cesji.

Terminy przedawnienia

Podstawowe terminy przedawnienia

Terminy przedawnienia nie mogą być w jakikolwiek sposób skracane ani przedłużane.

Podstawowy termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe (np. odsetki) oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Przy czym koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.

Szczególne terminy przedawnienia

Przepisy przewidują również inne, krótsze terminy przedawnienia, ale mają one zastosowanie jedynie w odniesieniu do roszczeń wynikających z wybranych umów, np.:

Umowa sprzedaży

• roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem lat dwóch (art. 554 Kodeksu cywilnego);

• roszczenia z tytułu sprzedaży energii, praw oraz wody dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy przedawniają się z upływem lat dwóch (art. 555 w zw. z art. 554 Kodeksu cywilnego).

Umowa kontraktacji

• wzajemne roszczenia producenta i kontraktującego przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia spełnienia świadczenia przez producenta, a jeżeli świadczenie producenta nie zostało spełnione – od dnia, w którym powinno było być spełnione. Przy czym jeżeli świadczenie producenta było spełniane częściami, przedawnienie biegnie od dnia, w którym zostało spełnione ostatnie świadczenie częściowe (art. 624 Kodeksu cywilnego).

Umowa o dzieło

• roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane (art. 646 Kodeksu cywilnego);

Umowa najmu

• roszczenia wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów na rzecz albo o zwrot nadpłaconego czynszu przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy (art. 677 Kodeksu cywilnego);

Umowa rachunku bankowego

• roszczenia wynikające ze stosunku rachunku bankowego przedawniają się z upływem lat dwóch. Przy czym nie dotyczy to roszczeń o zwrot wkładów oszczędnościowych. (art. 731 Kodeksu cywilnego);

Umowa zlecenia

• roszczenia z umowy zlecenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju, jak i roszczeń z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom przedawniają się z upływem lat dwóch (art. 751 Kodeksu cywilnego);

• roszczenia z umowy zlecenia roszczenia z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady na ten cel przeznaczone przedawniają się z upływem lat dwóch (art. 751 Kodeksu cywilnego);

Roszczenia z działalności przedsiębiorstw hotelowych i gastronomicznych

• roszczenia powstałe w zakresie działalności przedsiębiorstw hotelowych z tytułu należności za dostarczone mieszkanie, utrzymanie i usługi oraz z tytułu wydatków poniesionych na rzecz osób, które korzystają z usług takich przedsiębiorstw, przedawniają się z upływem lat dwóch. Przepis ten stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw gastronomicznych. (art. 851 Kodeksu cywilnego).

Termin przedawnienia roszczenia stwierdzonego wyrokiem / nakazem zapłaty

Jeżeli dane roszczenie zostało już stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd przedawnia się z upływem sześciu lat.

Przy czym jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem trzech lat (odsetki zasądzone „na przyszłość”, tj. do dnia zapłaty).

Początek biegu przedawnienia

O ile przepisy nie stanowią inaczej przedawnienie biegnie od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, czyli w praktyce w ostatnim dniu na wykonanie obowiązku (dokonania zapłaty).

Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.

Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.

Zawieszenie biegu przedawnienia

Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

• co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
• co do roszczeń, które przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli; 
• odnośnie roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa;
• co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody.

Wstrzymanie zakończenia biegu przedawnienia

Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia.

Jeżeli natomiast termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata, jego bieg liczy się dopiero od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia.

Powyższe zasady stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.

Przerwanie biegu przedawnienia

Przedawnienie przerywa się przez:

• każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
• uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
• wszczęcie mediacji.

Przedawnienie biegnie na nowo po każdym przerwaniu jego biegu.

W razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym albo przez wszczęcie mediacji, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone.

Więcej na temat czynności przerywających bieg przedawnienia TUTAJ.